De kredietcrisis bracht pijnlijk aan het licht dat de huidige kapitaaleisen, gesteld onder Basel II, onvoldoende bleken te zijn.
Gedurende de afgelopen jaren bleken banken risico's te lopen, die door Basel II niet waren geïdentificeerd.
Zo maakten banken meer kapitaal vrij door leningen te bundelen en vervolgens door te verkopen aan een nieuw bedrijf (een zogenaamde Special Purpose Vehicle), waar de bank geen link mee heeft.
Deze SPVs haalden vervolgens geld op door aandelen uit te geven (ondermeer aan de bank die ze aanbood).
Hierdoor kwam steeds meer kredietrisico in het handelsboek terecht. Hiervoor golden lagere kapitaaleisen.
Daarom werd in juli 2009 de eerste aanvulling op Basel II gepresenteerd om te zorgen voor meer aangehouden kapitaal voor posities in het handelsboek en complexe securitisaties.
Deze nieuwe eisen werden op 31 december 2010 van kracht.
In december 2009 werden door het Basel Comité nog meer voorstellen gedaan om het kapitaalraamwerk te verbeteren:
- Verhoging van de kwaliteit van kapitaal
- Verbetering van de risicodekking kapitaaleisen
- Introductie van de 'leverage ratio'
- Vermindering van procycliciteit
- Aanpakken van het systeemrisico
Verhoging van de kwaliteit van kapitaal
De crisis toonde aan dat alleen kapitaal dat direct en volledig beschikbaar is, bruikbaar is voor het opvangen van verliezen. Helaas bleek dat veel banken dit onvoldoende beschikbaar hadden.
Het Basel comité stelt daarom dat het grootste deel van het bankkapitaal van de hoogste kwaliteit dient te zijn.
Voor beursgenoteerde ondernemingen bestaat dit uit aandelenkapitaal en winstreserve.
Voor coöperatieve ondernemingen, zoals de Rabobank bestaat het uit de winstreserves, de ledencertificaten of coöperatieve aandelen.
Verbetering van risicodekking kapitaaleisen
Wanneer men handelt in opties, futures en swaps (derivaten), deelt men ook in het risico dat het onderliggende financiële product loopt.
Dit risico bleek bij partijen als Lehman Brothers, AIG en Bear Stearns zeer reëel.
Onderdeel van de Basel-voorstellen is dan ook een nieuwe kapitaaleis voor de risico's die banken lopen wanneer de kredietwaardigheid van een tegen-partij verslechtert.
Ook worden banken in de nieuwe voorstellen gestimuleerd, met behulp van een lagere kapitaaleis, om derivaten zoveel mogelijk via centrale tegenpartijen af te wikkelen.
Deze partijen verzorgen vervolgens voor saldering van contracten op een gestandaardiseerde wijze, waardoor het systeemrisico wordt verlaagd.
Introductie van de 'leverage ratio'
De 'leverage ratio' is de verhouding tussen geleend vermogen en de hoeveelheid eigen vermogen van een bank.
Het Basel Comité wil een maximum stellen aan deze 'leverage ratio' om te voorkomen dat een bank overmatige schuldposities opbouwt. Dit vormde namelijk één van de onderliggende oorzaken van de crisis.
Vermindering van procycliciteit
Risicodekking kapitaaleisen zorgen ervoor dat de bank over voldoende eigen vermogen beschikt. Deze eisen hebben echter ook een nadeel. Immers wanneer het slecht gaat met de economie stijgt het risico dat de bank loopt en dient men meer eigen vermogen aan te houden. Banken kunnen daardoor minder kredieten verlenen wat weer leidt tot een versterking van de laagconjunctuur.
In economisch goede tijden ligt het risico op de loer dat er teveel krediet wordt verleend.
Het Basel comité doet daarom enkele voorstellen om anticyclische kapitaalbuffers op te bouwen.
In economisch goede tijden bouwen de banken extra voorzieningen op, die vervolgens in slechtere tijden kunnen worden aangesproken. In Spanje wordt dit al gedaan. Dit voorbeeld wordt geroemd in Europa en zal meer navolging krijgen.
Aanpakken van systeemrisico
Sommige banken zijn vanwege hun grootte, complexiteit en verbondenheid met andere banken zo belangrijk voor het financiële systeem, dat zij als 'too big to fail' kunnen worden beschouwd.
Dit kan leiden tot een blind vertrouwen (de overheid houdt ons wel overeind) en daardoor tot het nemen van meer risico. Het Basel Comité onderzoekt of het mogelijk is om voor deze systeembanken extra kapitaaleisen op te stellen.
Impact van de nieuwe Basel-voorstellen
De intentie is om de nieuwe voorstellen vanaf eind 2012 langzaam in te voeren tot zij in 2019 volledig ingevoerd zullen zijn.
Omdat de nieuwe eisen zorgen voor een stabielere banksector, worden de nieuw voorgestelde regels door de politiek omarmt.
Toch zijn er ook kanttekeningen.
De verwachting is dat de kapitaaleisen door de nieuwe voorstellen flink zullen stijgen.
Als alle banken op hetzelfde moment bezig gaan om dit kapitaal op te bouwen, zal dit prijsopdrijvend werken. De kosten hiervoor zullen worden afgewenteld op de klanten.
Dit kan de langzame groei van de wereldeconomie grondig afremmen.
Een gefaseerde invoering van de eisen zou dit kunnen ondervangen.
Een andere vraag is in hoeverre banken in staat zullen zijn extra kapitaal op te halen.
Banken zullen meer winst moeten maken om een aantrekkelijke optie te zijn voor potentiële investeerders. Dit wordt deels tegengegaan door de politiek die juist het risicoprofiel en daarmee het rendement van banken wil verlagen.
De vraag is of investeerders dat lagere rendement wel zien zitten.
Ten slotte moet worden voorkomen dat de nieuwe kapitaaleisen als synoniem voor een veilig en stabiel financieel systeem worden gezien.
Eigen vermogen kan natuurlijk als buffer voor onverwachte verliezen dienen, maar doet niets aan de problemen die leiden tot deze onverwachte verliezen.
Conclusie
De voorstellen die het Basel Comité eind 2009 heeft gedaan, zullen zorgen voor een stabielere bankensector, doordat de banken beter in staat zullen zijn om verliezen op te vangen. Er zal echter goed gekeken moeten worden naar de wijze waarop deze regels geimplementeerd worden, om te voorkomen dat het verkrijgen van meer eigen vermogen leidt tot ongewenste neveneffecten op de opkrabbelende wereldeconomie.
Met deze eisen zullen risico's echter nog altijd kunnen ontstaan, omdat ze alleen de gevolgen bestrijden/beperken.